ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პაატა გუგუშვილის სახელობის ეკონომიკის ინსტიტუტის რეცენზირებადი, ბეჭდურ-ელექტრონული, საერთაშორისო სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალი
ეკონომიკური მეცნიერების განვითარება საქართველოში[1]
რეზიუმე
ნაშრომში განხილულია ეკონომიკური მეცნიერების განვითარების ასპექტები მისი ჩასახვიდან დღემდე. ყურადღება გამახვილებულია იმ ორგანიზაციებსა და მეცნიერებზე,რომელთაც მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვით საქართველოში ეკონომიკური მეცნიერების განვითარებაში.
საკვანძო სიტყვები: კოლხეთის სამეფო,მერკანტილიზმის დოქტრინა, კალმასობა,ხელმწიფის კარის გარიგება
შესავალი
ეკონომიკურ განვითარებას საქართველოში საუკუნეთა სიღრმეში აქვს ფესვები გადგმული. ძვ. წ. VI-VII სს. კოლხეთის სამეფოში განვითარებული იყო სოფლის მეურნეობა და ხელოსნობა, იჭრებოდა “კოლხური თეთრი”. შემდეგ განვითარების მაღალ დონეს მიაღწია “იბერიის” სამეფომ, რომელსაც სავაჭრო ურთიერთობები ჰქონდათ როგორც მეზობელ, ისე შორეულ ქვეყნებთანაც. ქართულ ისტორიულ, ლიტერატურულ, ფილოსოფიურ თუ თეოლოგიურ წყაროებში მოცემულია საინტერესო მოსაზრებები ეკონომიკური მეცნიერების სხვადასხვა სფეროდან. მეცნიერული სახე ეკონომიკურმა შეხედულებებმა მხოლოდ XX საუკუნის 20-იან წლებში მიიღო.
ფეოდალური საქართველოს ეკონომიკური შეხედულებები
საყურადღებო ეკონომიკური მოსაზრებები ჩამოყალიბდა ფეოდალურ საქართველოში, რომელთა მსგავსი იდეები საფუძვლად დაედო მერკანტილისტური, ფიზიოკრატული და სხვა ეკონომიკური დოქტრინების შექმნა-განვითარებას. Aამ თვალსაზრისით ყურადღეებას იმსახურებს შემდეგი ძეგლები:
“ვეფხისტყაოსანი” (XII ს). მასში ჩანს ეკონომიკური აზროვნების მაღალი დონე, განსაკუთრებით აღსანიშნავია ის, რომ იკვეთება მერკანტილიზმის დოქტრინის ელემენტები საუკუნეებით ადრე, მერკანტილისტთა სკოლის ჩამოყალიბებამდე.
ბექასა და აღბუღას “სამართლის წიგნი” (XIV-XV სს.) ასევე მნიშვნელოვანი წყაროა მერკანტილიზმის დოქტრინის მკვლევართათვის, რომელიც აგრეთვე შეიცავს თანამედროვეობისთვის აქტუალურ საკითხებს ზოგადად ეკონომიკის, კერძოდ, სოფლის მეურნეობისა, და ფინანსური ურთიერთობების შესახებ.
გიორგი ბრწყინვალეს“ხელმწიფის კარის გარიგება”(XIV ს). მასში ჩანს, რომ სავაჭრო საქმიანობა მოექცა “ფინანსთა მინისტრის” გამგებლობაში, რაც მერკანტილიზმის მსგავსად ნიშნავდა ფეოდალური მონარქიის მხრიდან ვაჭრობისადმი მხარდაჭერას, ასევე მასში იკვეთება სახელმწიფო-ფინანსური საქმიანობის სამართლებრივი რეგულირებისკენ სწრაფვა.
ვახუშტი ბაგრატიონის “აღწერა სამეფოსა საქართველოსა” (XVIII ს ). ამ კაპიტალურ ნაშრომში ღრმადაა გამოკვლეული საქართველოს ბუნებრივი რესურსები და ეკონომიკური პოტენციალი. იგი “კლასიკოსების ” მსგავსად, პირველ რიგში, მოითხოვდა ზოგადად წარმოების და შემდეგ კი ვაჭრობის განვითარების წახალისებას.
ვახტანგ მეექვსის“სამართალი” (1705-08 წწ.). იგი საინტერესო მოსაზრებებს შეიცავს ვალის, სარგებლის განაკვეთისა და სხვათა შესახებ., მის “დასტურლამალში” გამოყენებული ეკონომიკური ტერმინები (გამოსაღები, ზარაფი, ბაჟი და სხვ.) აქტუალურად ჟღერს თანამედროვე პერიოდშიც.
იოანე ბატონიშვილის “კალმასობა” (XVIII ს.). ეკონომიკური თვალსაზრისით, გამოთქმულია მერკანტილისტური შეხედულებები, რომ ვაჭრობის განვითარება უზრუნველყოფს როგორც ქალაქების განვითარებას, ისე ქვეყნის გამდიდრებას.
სულხან-საბა ორბელიანის შეხედულებები (XVII ს.). იგი ერთის მხრივ, შესაბამისობაშია ფიზიოკრატულ იდეებთან (რომელიც ჩამოყალიბდა მოგვიანებით - მე-18 საუკუნის 50-იან წლებში), მეორე მხრივ კი ახლოსაა კლასიკოსთა მოსაზრებებთან.
ალექსანდრე ამილახვარის შეხედულებები (XVIII ს.). შეიცავს მერკანტილისტურ შეხედულებებს, მაგრამ ნაწილობრივ, ამავე დროს, კლასიკურ, მათ შორის, ფიზიოკრატიულ იდეებსაც მიესადაგება.
თერგდალეულთა ეკონომიკური შეხედულებები
მე-18 საუკუნის 60-იან წლებში, როდესაც ფეოდალური შეზღუდულობის წინააღმდეგ ბრძოლაში ჩაერთნენ „თერგდალეულები“ („პირველი დასი“ ილია ჭავჭავაძის მეთაურობით), გამოიცემოდა ეკონომიკური ხასიათის მოსაზრებები, მიმართული ბატონყმობის წინააღმდეგ და თავისუფალი მეწარმეობის მხარდასაჭერად. ეკონომიკურ ნაშრომებს აქვეყნებდნენ ილია ჭავჭავაძე,ნიკო ნიკოლაძე, გიორგი წერეთელი,სერგი მესხი,ივანე მაჩაბელი და სხვ. ნაშრომებში, რომელიც ეძღვნებოდა პოლიტეკონომიის, სტატისტიკის, კრედიტის, ფინანსების პრობლემებს აისახებოდა დასავლეთევროპელ და რუს ეკონომისთა იდეები.
ილია ჭავჭავაძემ საფუძველი ჩაუყარა წარმატების საერთო საფუძვლების თეორიას, ჩამოაყალიბა ლიბერალიზმის საკუთარი დოქტრინა, ევროპულ ლიბერალურ ღირებულებებზე ორიენტირებული კეთილდღეობის კონცეფცია, ეკონომიკური ლიბერალიზმის ქართული ნაირსახეობის იდეოლოგია; შექმნა მოძღვრება ევროპული და სხვა ქვეყნების ცივილიზებული ღირებულებებისა და მოწინავე გამოცდილების საქართველოში გადმოტანის, მათი ოპტიმალური სინთეზის შესახებ.
ნიკო ნიკოლაძემ დიდი წვლილი შეიტანა ევროპული ღირებულებების შესწავლასა და საქართველოში დანერგვის საქმეში, საფუძველი ჩაუყარა საქართველოს ფინანსების, მრეწველობისა და სხვა აქტუალური საკითხების თეორიულ კვლევებს.
ეკონომიკური მეცნიერების ჩამოყალიბება და განვითარება საქართველოში
ეკონომიკური მეცნიერების ჩამოყალიბება-განვითარებაში დიდი წვლილი მიუძღვის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დაარსებას. თავდაპირველად ეკონომიკური საგნები ისწავლებოდა სიბრძნისნეტყველების ფაკულტეტზე, რომელთანაც ჩამოყალიბდა ეკონომიკის განყოფილება, რომლის ორგანიზატორებიც იყვნენ ივანე ჯავახიშვილი და ფილიპე გოგიჩაიშვილი. უნივერსიტეტის გახსნისთანავე ჩამოყალიბდა პოლიტეკონომიის კათედრა. Mმისი ფუძემდებელი და პირველი გამგე იყო პროფ. ფილიპე გოგიჩაიშვილი.
უნდა ითქვას, რომ საქართველოში ეკონომიკურმა შეხედულებებმა და კვლევებმა მეცნიერული ხასიათი ივანე ჯავახიშვილისა და ფილიპე გოგიჩაიშვილის ნაშრომებში მიიღო, რომელთა იდეებზე აღიზარდა მეცნიერ-ეკონომისტთა მთელი პლეადა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია აკადემიკოს პაატა გუგუშვილის მოღვაწეობა, რომელმაც დიდი წვლილი შეიტანა საქართველოში ეკონომიკური სამეცნიერო სკოლის ჩამოყალიბებისა და განვითარების საქმეში.
ივანე ჯავახიშვილმა დიდი ღვაწლი დასდო ეკონომიკურ მეცნიერებათა განვითარებას. მან გამოაქვეყნა პირველი დიდი ეკონომიკური გამოკვლევები, შექმნა საქართველოს ეკონომიკური ისტორიის კურსი, გამოსცა წიგნი “ქართველი ერის ისტორია” და სხვ.
ფილიპე გოგიჩაიშვილიც ქართული ეკონომიკური მეცნიერების სათავეებთან იდგა. Mმან მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა აღრიცხვისა და სტატისტიკის განვითარების საქმეში. იგი ითვლება სტატისტიკისა და სტატისტიკური მეცნიერების ფუძემდებლად საქართველოში.
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკის განყოფილებასა და შემდეგ ეკონომიკურ ფაკულტეტებზეზე არაერთი პროფესორი აღიზარდა, რომლებმაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს საქართველოში ეკონომიკური მეცნიერების განვითარების საქმეში, კერძოდ: გიორგი ადეიშვილი, როზეტა ასათიანი, კლიმენტი აჩელაშვილი, გიორგი ბაქრაძე, ვალერიანე ბახტაძე, იოსებ ბაჯაძე, ალექსანდრე ბაჯელიძე, სერგი ბერაძე, ბიკენტი გაბიძაშვილი, გივი გამსახურდია, გია გამყრელიძე, გიორგი გეხტმანი, გიორგი გველესიანი, ავთანდილ გიორგობიანი, რევაზ გოგოხია, ლევან გოკიელი, გივი გოშაძე, პაატა გუგუშვილი, გრიგოლ თოდუა, ნიკო იაშვილი, რევაზ კაკულია, ჯემალ კახნიაშვილი, ალექსანდრე კუჭუხიდზე, პარმენ ლემონჯავა, ქეთევან მარშავა, მურთაზ მაღრაძე, გაბრიელ მეგრელიშვილი, იაკობ მესხია, ირაკლი მიქელაძე, გიორგი მშვილდაძე, გაიოზ ნადირაშვილი, ნუგზარ პაიჭაძე, გიორგი პაპავა, ვლადიმერ პაპავა (უფროსმა), ვლადიმერ პაპავა, ჯემალ პაჭკორია, პეტრე ჟღენტი, უშანგი სამადაშვილი, ოთარ სღარეიშვილი, ნიკოლოზ ტყეშელაშვილი, მირიან ტუხაშვილი, არჩილ ფანცხავა, იროდიონ ქვაჩახია, შოთა ქისტაური, ნიკო ქოიავა, დიმიტრი ქორიძე, როინ ქუტიძე, გიორგი ღაღანიძე, ლარისა ყორღანაშვილი, პავლე ჩაგელიშვილი, დიმიტრი ცისკარიშვილი, ვასილ ჩანტლაძე, მიხეილ ჩიკვილაძე, დავით ძნელაძე, ლევან ხარაზი, გედეონ ხელაია, მერაბ ხმალაძე, ნიჟა ხურციძე, დავით ძნელაძე, გივი ჭანუყვაძე, თენგიზ ჭიაბრიშვილი, ემზარ ჯგერენაია და სხვები.
ამჟამად ფაკულტეტზე წარმატებით მოღვაწეობენ: ფაკულტეტის დეკანი პროფესორი თეიმურაზ ბერიძე (რომელმაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ეკონომიკური თეორიის, ეკონომიკის პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციის, კავკასიისა და საქართველოს ეკონომიკის პრობლემათა დამუშავებაში), კათედრის ხელმძღვანელები, პროფესორები: იური ანანიაშვილი, სიმონ გელაშვილი, რევაზ გველესიანი, ნუგზარ თოდუა, ირაკლი კოვზანაძე, ელგუჯა მექვაბიშვილი, დავით ნარმანია, ავთანდილ სილაგაძე, დემურ სიჭინავა, თეიმურაზ შენგელია, ნოდარ ხადური, ელენე ხარაბაძე, ეთერ ხარაიშვილი, იოსებ ხელაშვილი.
საქართველოში საერთოდ მეცნიერების და, მათ შორის, ეკონომიკური მეცნიერების განვითარების საქმეში უდიდესი როლი ითამაშა საქართველოს მეცნიერებათა აკადემის შექმნამ, სხვადასხვა პროფილის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტებით. ეკონომიკური მეცნიერების განხრით აკადემიკოსეაბი და წევრკორესპონდენტები არიან:
ირაკლი მიქელაძე - საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი (1969 წ.), პირველი ეკონომისტი აკადემიკოსია. მისი სამეცნიერო კვლევის ძირითადი სფეროა მრეწველობის ეკონომიკა. დიდი ღვაწლი მიუძღვის რესპუბლიკის სახალხო მეურნეობის დაგეგმვის თეორიული და პრაქტიკული საკითხების დამუშავებაში. ძირითადი შრომები ეძღვნება საქართველოს სსრ სახალხო მეურნეობის სპეციალიზაციასა და კომპლექსურ განვითარებას.
პაატა გუგუშვილი - საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი (1974 წ.). განსაკუთრებული ღვაწლი მიუძღვის პოლიტიკური ეკონომიის, საზოგადოებრივი და პოლიტიკური აზრის ისტორიის, სახალხო მეურნეობის განვითარების, დაგეგმვის, სოციოლოგიის, დემოგრაფიის, ბიბლიოლოგიის, ამიერკავკასიისა და საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების და სხვა საკითხების თეორიული და პრაქტიკული პრობლემების დამუშავებაში. ავთანდილ გუნია - საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი (1979 წ.). მისი შრომები ეძღვნება ეკონომიკური ზრდის ტემპებისა და პროპორციების პრობლემებს. სიცოცხლის ბოლო წლებში აქტიურად მუშაობდა საქართველოს ეკონომიკური დამოუკიდებლობის კონცეფციაზე საბაზრო ურთიერთობებზე გადასვლის პირობებში, იკვლევდა აშშ-თან და სხვა ეკონომიკურად განვითარებულ ქვეყნებთან ურთიერთხელსაყრელი თანამშრომლობის პერსპექტივებს.
ვასილ ჩანტლაძე - საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსმა (1979 წ.), შოთა რუსთაველის და სულხან-საბა ორბელიანის ეკონომიკურ შეხედულებათა ფუნდამენტური შესწავლის საფუძველზე დაასაბუთა, რომ ქართული თეორიული და გამოყენებითი ეკონომიკური აზრი მუდამ მხარს უბამდა მსოფლიო ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესებს. დიდია მისი წვლილი ფინანსების თეორიისა და მე-19 საუკუნის რეფორმამდელი აღმოსავლეთ საქართველოს ფინანსების ისტორიის შესწავლაში.
ვლადიმერ პაპავა - საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის აკადემიკოსი (2013 წ.). განსაკუთრებულია მისი წვლილი ეკონომიკური თეორიის, ეკონომიკის მათემატიკური მოდელირების, მაკროეკონომიკის, ეკონომიკის პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციის თეორიისა და საქართველოსა და კავკასიის ეკონომიკის საკითხების დამუშავებასა და შემოქმედებითად განვითარებაში. მას ეკუთვნის არაერთი თეორია, მათ შორის, Mმან შეიმუშავა ეკონომოკის პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციის თეორია სახელწოდებით ჴ ნეკროეკონომიკა, რომელსაც ფართო აღიარება აქვს. Mმის მიერ ასევე შეიქმნა ლაფერ-კეინსიანური სინთეზის საფუძვლები და აგებულ იქნა მოდელი - “ეკონომიკა გადასახადების გარეშე”, Aკადემიკოს ვ. პაპავას ორიგინალური მოსაზრებები გამოქვეყნებულია აშშ-ში, ევროპისა და აზიის ქვეყნებში იმპაცტ-ფაქტორის მქონე ბევრ გამოცემაში. მას უკავია განსაკუთრებული ადგილი საქართველოში ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში ეკონომიკური მეცნიერების განვითარებასა და საერთაშორისო ასპარეზზე მის გატანაში.
ავთანდილ სილაგაძე - საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის აკადემიკოსი (2013 წ.). მას განსაკუთრებული წვლილი მიუძღვის ეკონომიკის, ეკონომიკური აზრის ისტორიისა და პოსტსაბჭოთა პერიოდის საქართველოს ეკონომიკის ტრანსფორმაციის თეორიული და პრაქტიკული საკითხების დამუშავებაში. დიდია მისი წვლილი, როგორც ეროვნული ეკონომიკური დოქტრინების დამუშავებაში (ილია ჭავჭავაძე, ნიკო ნიკოლაძე), ისე ინგლისურ ენაზე მათ გამოცემასა და საერთაშორისო საზოგადოებისათვის წარდგენასა და გაცნობაში. ამასთან, მან, 90-იან წლების შუახანებში, საქართველოს ისტორიაში პირველად (პროფ. ანზორ თოთაძესთან ერთად) გაანალიზა-დააჯგუფა და გამოაქვეყნა მთლიანი სტატისტიკური მონაცემები საქართველოში არსებული გვარ-სახელების შესახებ. მისი ნაშრომები გამოცემულია აშშ-ში, გერმანიაში, შვედეთში, რუსეთში, ზოგიერთი მათგანი შეტანილია საზღვარგარეთის (მ.შ. აშშ-ის) უნივერსიტეტთა სასწავლო ლიტერატურის სიაში.
ვალერიან მელქაძე - საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპოდენტი (1979), ეკონომიკურ მეცნიერებაში უახლესი მიმართულების - რეგიონული ეკონომიკის ერთ-ერთ ფუძემდებელია. მან, სსრკ-ის პირობებში, საქართველოს მაგალითზე პირველმა შეიმუშავა ეროვნული შემოსავლის გაანგარიშების მეთოდოლოგია და მეთოდიკა, რითაც საქართველოს ეკონომიკური პოტენციალის და მისი გამოყენების რეალური სურათი შექმნა.
ლეო ჩიქავა - საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრ-კორესპოდენტი (1997). მას დიდი წვლილი მიუძღვის ეკონომიკის სხვადასხვა სფეროს (მრეწველობა, მომსახურება და სხვ), ასევე დემოგრაფიული მეცნიერების მეთოდოლოგიური და გამოყენებითი პრობლემების საფუძვლიან დამუშავებასა და განვითარებაში.
განსაკუთრებულია ეკონომიკური მეცნიერების განვითარების საქმეში სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტების როლი:
„საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ეკონომიკის ინსტიტუტი“ (1944 წ.). მან ბევრჯერ შეიცვალა დასახელება და ამჟამად ეწოდება “თსუ პაატა გუგუშვილის სახელობის ეკონომიკის ინსტიტუტი”. ამჟამად ინსტიტუტის თემატიკა მოიცავს საბაზრო ეკონომიკის სრულყოფის თეორიული და გამოყენებითი ხასიათის პრობლემებს. ინსტიტუტის დამფუძნებელი და პირველი დირექტორი იყო აკადემიკოსი პატა გუგუშვილი, შემდეგ აკადემიკოსი ავთანდილ გუნია, აკადემიკოსი ვლადიმერ პაპავა, პროფ. გიორგი წერეთელი (მნიშვნელოვანია მისი წვლილი ეკონომიკურ-მათემატიკური, ეკონომიკურ-ეკოლოგიური, მაკროეკონომიკისა და ეკონომიკური თეორიის, ასევე საბაზრო ეკონომიკის ფორმირებისა და განვითარების პრობლემების დამუშავებაში). ამჟამად ინსტიტუტის დირექტორია პროფ. რამაზ აბესაძე (მას მნიშვნელოვანი წვლილი აქვს შეტანილი მრეწველობის, მაკროეკონომიკის, ბუნებათსარგებლობისა და გარემოს დაცვის ეკონომიკის, საბაზრო ეკონომიკის ფორმირებისა და განვითარების, ეკონომიკური განვითარებისა და ეკონომიკური რეგრესის თეორიული და გამოყენებითი ხასიათის პრობლემების დამუშავებაში). ინსტიტუტის სხვა თანამშრომლებიდან აღსანიშნავია პროფესორები: როზეტა ასათიანი, იოველ ასათიანი, ვალერიანე ბახტაძე, იოსებ ბაჯაძე, გივი ბედიანაშვილი, სერგი ბერაძე, თემურ ბერიძე, ალექსანდრე ბრეგვაძე, მიხეილ გველესიანი, ფილიპე გოგიჩაიშვილი, რევაზ გოგოხია, ვალერიან დათუკიშვილი, არჩილ თეთრაული, მიხეილ თოქმაზიშვილი, ნიკო იაშვილი, აკაკი კაკაბაძე, მიხეილ კახეთელიძე, ლუარსაბ კარბელაშვილი, მურმან კვარაცხელია, პაატა ლეიაშვილი, ვალერიან მელქაძე, რამინ მითაიშვილი, აპოლონ ნუცუბიძე, გიორგი პაპავა, ვლადიმერ პაპავა, მიხეილ როკეტლიშვილი, აზიკო სისვაძე, ნიკოლოზ ტყეშელაშვილი, უშანგი სამადაშვილი, როლანდ სარჩიმელია, ავთანდილ სულაბერიძე, დიმიტრი ქორიძე, კირილე ღოღობერიძე, ვასილ ჩანტლაძე, თამაზ ჩიკვაიძე, ლეო ჩიქავა, თინათინ ჩხეიძე, რაფიელ ხარბედია, ბექირბი ხასია, ამირან ჯიბუტი, მიხეილ ჯიბუტი და სხვები; ეკონომკურ მეცნიერებათა კანდიდატები: რობერტ აბურჯანიძე, ოთარ ავალიშვილი, თამაზ აქუბარდია, ციალა ბენაშვილი, გია ბრეგვაძე, შალვა ბურდული, მერაბ გველესიანი, ლილი გვენეტაძე, ნატა დავლაშერიძე, ლინა დათუნაშვილი, დურსუნ დიასამიძე, გულნაზ ერქომაიშვილი, ბონდო ზარნაძე, ნუკრი ზაქარიაძე, ეთერ კაკულია, ბიძინა კელენჯერიძე, დავით კურტანიძე, ვალენტინა მიშინა, შურა მარგველაშვილი, მარინა მუჩიაშვილი, იზა ნათელაური, ვლადიმერ პაპავა (უფროსი), ზურაბ რევიშვილი, სერგო სოსელია, ზურაბ სოსელია, ნოდარ ულუმბერაშვილი, თენგიზ ქავთარაძე, თინათინ ქურდაძე, ნუნუ ქისტაური, მარინე ცუცქირიძე, რომან ხარბედია, თენგიზ ხოშტარია, რევაზ ჯავახიშბილი,დავით ჯანგულაშვილი და სხვ. ამჟამად ნაყოფიერი მუშაობით გამოირჩევიან განყოფილების გამგეები, მეცნიერებათა დოქტორები, მთავარი მეცნიერი თანამშრომლები: გიორგიBბერულავა, ვახტანგ ბურდული, ალფრედ კურატაშვილი, ეკონომიკის მეცნიერებათა კანდიდატები: ნანული არევაძე, ნანა ბიბილაშვილი, თეა ლაზარაშვილი, მამუკა ხუსკივაძე.
„საქართველოს სახელმწიფო საგეგმო კომიტეტთან არსებული სახალხო მეურნეობის ეკონომიკისა და დაგეგმვის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი“ (1963 წ.). ინსტიტუტში სამეცნიერო კვლევები მიმდინარეობდა ეკონომიკის, დაგეგმვისა და მართვის აქტუალურ საკითზებზე. ინსტიტუტს სხვადასხვა დროს სათავეში ედგნენ მისი დამაარსებელი ვალერიან მელქაძე, კანდიტ ჩარკვიანი (მისი შრომები ძირითადად ეძღვნება ეკონომიკის დარგების, განსაკუთრებით ელექტროენერგეტიკული მრეწველობის განვითარების ისტორიას საქართველოში), ვალერიან ადვაძე (მისი შრომები ეძღვნება სახალხო მეურნეობის ისტორიის პრობლემებს), იაკობ მესხია (მისი შრომები ეძღვნება, ეკონომიკის მართვისა და პროგნოზირების პრობლემებს), ნოდარ ჭითანავა (მისი ნაშრომები ეძღვნება ეროვნული ეკონომიკის საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის, ეკონომიკასა და სახელმწიფოს შორის ურთი¬ერთდამოკიდებულების პრობლემები გარდამავალ ეტაპზე), სერგო სანაძე (მუშაობს დარგთაშორისი ბალანსის პრობლემებზე). სხვა თანამშრომლებიდან აღსანიშნავია: ოთარ გიორგობიანის, შალვა გოგიაშვილის, ამბროსი გრიშიკაშვილის, ქეთევან დადიანის, ომარ ვაშაკიძის, დავით იაკობიძის, რევაზ კაკულიას, მამულო კეკელიძის, გია მალაშხიას, დომენტი მოურავიძის, გიორგი პაპავას, ნუგზარ სანთელაძის, ნაზი ფირცხალავას, გურამ ყუფუნიას, ნიჟა ხურციძის, თამაზ ჩიკვაიძის, დემურ ჩომახიძის, ლეო ხაბურზანიას, ელენე ხოშტარიასა და სხვათა ნაშრომები. ინსტიტუტი ფუნქციონირებდა 2006 წლამდე.
„ფინანსების სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი“. ერთადერთი ეკონომიკური პროფილის სამეცნიერო დაწესებულებაა, რომელიც შეიქმნა საქართველოს სახელმწიფოებრივი დაოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ (1992 წ.). ინსტიტუტი სამეცნიერო კვლევებს ახორციელებდა საქართველოს საფინანსო-საბიუჯეტო პოლიტიკის, ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის, აღრიცხვის, ანალიზის, აუდიტის და საფინანსო-ეკონომიკური პროგნოზირების აქტუალურ საკითხებზე. ინსტიტუტს დირექტორები იყვნენ პროფ. იაკობ მესხია (მისი შრომები ეძღვნება ფინანსების, მაკროეკონომიკის, ეკონომიკის მათემატიკური მოდელირებისა და სხვ. პრობლემებს) და პროფ. რევაზ ბასარია (მისი ნაშრომები ეძღვნება საფინანსო-საგადასახადო პრობლემებს). სხვა თანამშრომლებიდან აღსანიშნავია ვალერიან ზურაბიშვილის, ედუარდ ცირამუას, ჯემალ შათირიშვილის, ლეო ხაბურზანიას ნაშრომები. ინსტიტუტი ფუნქციონირებდა 2007 წლამდე.
„საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის დემოგრაფიისა და სოციოლოგიურ კვლევათა ინსტიტუტი“ (1991), ამჟამად „ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის დემოგრაფიისა და სოციოლოგიის ინსტიტუტი“. კვლევის ძირითადი მიმართულებაა - დემოგრაფიისა და ოჯახის სოციალურ-ეკონომიკური ტრანსფორმაცია მოსახლეობის აღწარმოების უახლესი ტიპის პირობებში. დირექტორი და დამაარსებელი იყო საქ. მეც. ეროვნული აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი ლეო ჩიქავა, ამჟამად ინსსტიტუტის დირექტორია პროფ. ავთანდილ სულაბერიძე (მისი კვლევის სფეროა მოსახლეობის დემოგრაფიული ქცევის პრობლემები თანამედროვე ეტაპზე). სხვა თანამშრომლებიდან აღსანიშნავია: ანზორ თოთაძის, ვაჟა ლორთქიფანიძის, ელგუჯა მენაბდიშვილის, გია წულაძისა და სხვათა ნაშრომები.
„სოფლის მეურნეობის ეკონომიკისა და ორგანიზაციის ინსტიტუტი“ (1958), რომელსაც საბოლოოდ ეწოდა „აგრარული ეკონომიკის ინსტიტუტი“ (2005). იგი მუშაობდა სსსოფლო სამეურნეო წარმოების მრავალ პრობლემაზე. დირექტორები იყვნენ პროფესორები: ანდრო ნიჟარაძე, პეტრე ჟღენტი (მისი ნაშრომები ეძღვნება სას. სამ. წარმოების გაადგილებისა და სპეციალიზაციის პრობლემებს), ვახტანგპაპუნიძე (ძირითადად მუშაობდა სას. სამ. წარმოების ინტენსიფიკაციის ეკონომიკურ პრობლემებზე), ვახტანგ ბურკაძე (ნაშრომები ძირითადად ეძღვნება მიწის ეკონომიკური შეფასების პრობლემებს), ომარ ქეშელაშვილი (მას დამუშავებული აქვს სას. სამ. წარმოების სპეციალიზაციის, ინტენსიფიკაციის, პროგნოზირებისა და მართვის პრობლემები), ეკონომიკის აკადემიური დოქტორი ავთანდილ ლაფაჩი (იგი შეისწავლის კვების მრეწველობის ეკონომიკის საკითხებს). სხვა თანამშრომლებიდან აღსანიშნავია ოთარ ალეკოშვილის, რობერტ ანდღულაძის, გიორგი დოღონაძის, ოთარ ტატიშვილის, ნიკო ჭინჭარაულის, ივანე ჯანიაშვილის და სხვათა ნაშრომები. ინსტიტუტი ფუნქციონირებდა 2011 წლამდე.
მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ ეკონომიკური მაცნიერაბის განვითარების საქმეში თსუ პაატა გუგუშვილის სახელობის ეკონომიკის ინსტიტუტის ბეჭდური და ელექტრონული ჟურნალი „ეკონომისტი“, რომელიც ინდექსირებულია დიდ საძიებო ელექტრონულ ბაზაში–ERIH (მთავარი რედაქტორი პროფ. რამაზ აბესაძე) და თსუ ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის ჟურნალი „ეკონომიკა და ბიზნესი“ (მთავარი რედაქტორი პროფ. რევაზ გოგოხია, პასუხისმგებელი რედაქტორი პროფ. თამაზ ზუბიაშვილი). ასევე მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ ჟურნალები: “ახალი ეკონომისტი” (მთავარი რედაქტორი, პროფ. ლოიდ ქარჩავა), “ბიზნეს-ინჟინერინგი”(მთავარი რედაქტორი პროფ. ალექსანდრე სიჭინავა), “ეკონომიკა” (მთავარი რედაქტორი პროფ. რევაზ შენგელია), “მეცნიერება და ცხოვრება” (მთავარი რედაქტორი პროფ. რევაზ ჯავახიშვილი). “სოციალური ეკონომიკა. XXI საუკუნის აქტუალური პრობლემები” (მთავარი რედაქტორი პროფ. ვახტანგ დათაშვილი); “გადასახადები”(მთავარი რედაქტორი პროფ. დავით ჯალაღონია). ამ ჟურნალებში იბეჭდება როგორც ქართველ, ისე უცხოელ მეცნიერ ეკონომისტთა ნაშრომები.
ფუნდამენტური გამოკვლევების შექმნისა და ქართული ეკონომიკური მეცნიერების განვითარებაში შეტანილი მნიშვნელოვანი წვლილისათვის სახელმწიფო პრემიები მიენიჭათ მეცნიერთა ჯგუფს (1975): გრიგოლ ბუაჩიძეს, გია მალაშხიას, ვალერიან მელქაძეს,პეტრე ჟღენტს, ნუგზარ სანთელაძეს, კანდიტ ჩარკვიანს და მეცნიერთა ჯგუფს (2004 წ.): იური ანანიაშვილს, კლიმენტი აჩელაშვილს, იაკობ მესხიას, ვლადიმერ პაპავას, ავთანდილ სილაგაძეს, გიორგი წერეთელს.
ამჟამად სხვადასხვა წამყვან უმაღლეს სასწავლებლებში და ორგანიზაციებში წარმატებით საქმიანობენ: ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორები, პროფ.: ანზორ აბრალავა, ვლადიმერ ახალაია, ევგენი ბარათაშვილი, ნიკო ბაკაშვილი, ლევან გრიგალაშვილი, რეზო მანველიძე, შოთა ვეშაპიძე, მერაბ კაკულია, თეიმურაზ კანდელაკი, პაატა კოღუაშვილი, რევაზ ლორთქიფანიძე, გია მალაშხია, რამაზ ოთინაშვილი, სოლომონ პავლიაშვილი, ვახტანგ სართანია, მილორდ სიჭინავა, ლალი ჩაგელიშვილი, ვლადიმერ ღლონტი, კარლო ღურწკაია, გიორგი ცაავა, ნიკო ჩიხლაძე, რევაზ ხარებავა და სხვები.
გამოყენებული ლიტერატურა:
ასათიანი რ., 2014. თანამედროვე ეკონომიკის მცირე ენციკლოპედია. თბ., „სიახლე“;
მეტრეველი, რ., 1972. ნარკვევები ფეოდალური საქართველოს ისტორიიდან. თბ.;
სილაგაძე ა., 2010. ეკონომიკურ მეცნიერებათა დოქტრინები. თბ., „ინოვაცია“; სილაგაძე ა., 2005. ეკონომიკის ენციკლოპედიური ლექსიკონი. თბ., „თსუ გამომცემლობა“,;
ჭანუყვაძე გ., 2001. ქართული ეკონომიკური აზრის რეტროსპექტივა. თბ., „პირველი სტამბა“;
გუგუშვილი პ., 1961. ეკონომიკური მეცნიერება. წიგნში: „მეცნიერება საქართველოში 40 წლის მანძილზე“, თბ. “მეცნიერება”;
Silagadze A., 1991. Aspects of economic doctrines in Georgia . San Francisco, 2010; Грузинская ССР. Енциклопедический справочник. Тб., «ГСЭ»